امام حسن (علیه السلام) و نماز

در مناقب ابن شهر آشوب و روضة الواعظین روایت شده است که امام حسن ـ علیه السّلام‌ ـ هر گاه وضو می ساخت، بندهای بدنش می لرزید، و رنگ مبارکش زرد می گشت سبب این حال را از آن حضرات پرسیدند فرمود:

سزاوار است بر کسی که می خواهد نزد ربّ العرش به بندگی بایستد آن که رنگش زرد گردد و لرزه بر اندامش افتد. چون به مسجد می رفت وقتی که نزد در می رسید سر را به سوی آسمان بلند می کرد،

و می گفت:«الهی ضیفک ببابک یا محسن قد اتیک المسیء فتجاوز عن قبیح ما عندی بجمیل ما عندک یا کریم»،

یعنی: ای خدای من، این مهمان تو است که بدرگاه تو ایستاده، ای خداوند نیکوکار بنزد تو آمده بنده تبه کار، پس درگذر از کارهای زشت و ناستوده من، به نیکیهای خود ای کریم[5].

هم چنین امام‏ حسن‏ علیه السلام وقتى صداى مؤذّن را مى‏ شنید، رنگش تغییر کرده و چهره ‏اش به زردى مى‏ گرائید، و وقتى از علت آن سؤال مى‏ شد، مى ‏فرمود: خداوند شخصى را براى ندا دادن من فرستاده تا خدمت‏ او رسم و خدمتش کنم، و نمى‏ دانم قبولم مى‏ کند یا نه، پس چگونه رنگم تغییر نکند؟![6]

آن حضرت هنگام گرفتن وضو و موقع نیایش، حالت روحى و جذبه معنوى عمیقى که فقط در مردان الهى مى‏توان مشاهده نمود پیدا مى‏ کرد،[7] یعنی ، بدنش مى‏ لرزید و رنگ از رخسارش مى پرید.[17]

و چون به منظور راز و نیاز با خدا به مسجد مى‏ رسید، با سوز و گداز خاصّى زبان به مناجات و اعتذار به پیشگاه خدا باز مى‏کرد؛ او هرگز خدا را فراموش نمى‏ نمود.[8]

لباس نمازگزار در کلام امام حسن مجتبی علیه السّلام؛
هر گاه امام حسن مجتبی ـ علیه السّلام ـ می خواست نماز بخواند، زیباترین لباس خود را می پوشیدند. شخصی پرسید ای فرزند رسول خدا!! چرا زیباترین لباس خود را در نماز می پوشی؟ آن حضرت در پاسخ فرمودند:

«انّ الله جمیلٌ یحبُ الجمال، فاتجمّل لِربّی، و هو یقول:«خذوا زینتکم عند کلّ مسجد» فاحبّ ن البس اجود ثیابی»، یعنی: خداوند زیبا است و زیبایی را دوست دارد، و به همین جهت من لباس زیبا برای راز و نیاز با پروردگارم می پوشم،

که او می فرماید: زینت خود را به هنگام رفتن به مسجد برگیرید[9]. پس به همین علّت دوست دارم، که زیباترین لباسم را«هنگام نماز» بپوشم[10].

قرآن کریم در آیه ۳۱ سوره مبارکه «اعراف» می فرماید:«یَا بَنِی آدَمَ خُذُواْ زِینَتَکُمْ عِندَ کُلِّ مَسْجِدٍ وکُلُواْ وَاشْرَبُواْ وَلاَ تُسْرِفُواْ إِنَّهُ لاَ یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ».

 اى فرزندان آدم! نزد هر مسجد (به هنگام نماز، لباس و) زینت‏هاى خود را برگیرید و بخورید و بیاشامید و اسراف نکنید، همانا خداوند اسرافکاران را دوست ندارد.

شاید بتوان گفت: آنچه در قرآن کریم با خطابِ «یَا بَنِی آدَمَ» بیان مى‏شود، مربوط به همه انسان‏ها و تمام ادیان و از مشترکات آنان است.

در سوره ی کهف آیه ۴۶ می فرماید: مال و فرزندان «زینت» زندگی دنیوی انسان هستند: «الْمَالُ وَالْبَنُونَ زِینَهُ الْحَیوهِ الدُّنْیَا وَالْبَاقِیَاتُ الصَّالِحَاتُ خَیْرٌ عِندَ رَبِّکَ ثَوَابًا وَخَیْرٌ أَمَلًا»

از آنجا که قرآن کریم یک مجموعه کامل و مرتبط به هم است، اگر این دو آیه شریفه را در کنار هم قرار دهیم، علاوه بر معنای ظاهری آیه، معنای دیگر آیه چنین است: هنگام رفتن به مسجد، فرزندان و مال خود را نیز ببرید.

بر این اساس مفسّران گفته اند ، ممکن است این آیه شریفه بیانگر این باشد که مال و فرزند خود را هنگام رفتن به مسجد همراه داشته باشید، تا با مال، به حلّ مشکلات اقتصادى مسلمانان بپردازید و با حضور فرزند در مساجد و جماعات، مشکلات تربیتى نسل آینده را حلّ کنید.

سفارش خانواده به نماز در کلام امام حسن مجتبی علیه السلام؛
رَحِمَ اللَّهُ اِمْرَءً وَعَظَ نَفْسَهُ وَ وَعَظَ اَخاهُ وَ اَهْلَ بَیْتِهِ فَقالَ: «یا اَهْلاهُ! صَلاتُکُم صَلاتُکُم، زَکاتُکُم ‏زَکاتُکُم، مِسْکینُکُمْ مِسْکینُکُم، جیرانُکُمْ جیرانُکُم» لَعَلَّ اللَّهَ تَعالى یَرْحَمُهُ فَیَجْمَعَ لَهُ اَهْلَهُ یَوْمَ ‏الْقِیامَةِ، فَاِنَّ اللَّهَ تَعالى اَثْنى عَلَى نَبِىٍّ مِنْ اَنْبِیائِهِ فَقالَ: «وَکانَ یَأْمُرُ اَهْلَهُ بِالصَّلاةِ وَالزَّکاةِ وَکانَ عِنْدَ رَبّهِ مَرْضِیّاً» [11].

امام حسن (ع) فرمود: رحمت خداوند بر مردى که خود و برادران و خانواده‏اش را موعظه و سفارش کند و بگوید: اى دوستان و خانواده‏ ام! نمازتان، نمازتان، زکاتتان، زکاتتان، نیازمندان، نیازمندان،

همسایه ‏هاى‏ شما، همسایه‏ هاى شما (که باید حقوقشان را مراعات کنید)» که در روز قیامت لطف و عنایت خداوند شامل حال او شده و همراه خانواد‏ه اش قرار دهد. همانا خداوند پیامبری ازپیامبرانش را چنین ستایش‏ کرده است: «او خانواده‏اش را به نماز و زکات امر مى‏کرد و مورد رضاى ‏خدا بود».

غفلت از نماز  و مسحد در کلام امام حسن مجتبی علیه السّلام؛
الغَفلَةُ تَرکُکَ المَسجِدَ، وطاعَتُکَ المُفسِدَ [12].غفلت آن است که مسجد (رفتن براى نماز) را ترک کنى و از شخص مفسد فرمان برى .

اهل نماز و مسجد در کلام امام حسن مجتبی علیه السّلام؛
وَ کَانَ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ یَقُولُ : أَهْلُ اَلْمَسْجِدِ زُوَّارُ اَللَّهِ وَ حَقٌّ عَلَى اَلْمَزُورِ اَلتُّحْفَةُ لِزَائِرِهِ.[13]..امام حسن علیه السلام مى فرمود: اهل مسجد زائران خدایند و برخداست که به زوارش هدیه بدهد.

وضو قبل از غذا خوردن  در کلام امام حسن مجتبی علیه السّلام؛
فِی المَائدةِ اثْنَتَا عَشرَةَ خَصْلَةً یَجِبُ عَلَى کُلِّ مُسْلِمٍ أنْ یَعْرِفَهَا :.....  فَالوُضُوءُ قَبْلَ الطَّعَامِ[14] .آداب سفره دوازده تاست که هر مسلمانى باید آنها رابداند .....: وضو گرفتن( دست شستن پیش از غذا خوردن )، 

فواید مسجد در کلام امام حسن علیه السلام :
مَنْ اَدامَ الْاِخْتِلافَ اِلَى الْمَسجِدِ اَصابَ اِحْدى ثَمانٍ: آیَةً مُحْکَمَةً وَ اَخاً مُسْتَفاداً وَ عِلْماً مُسْتَطْرَفاً وَ رَحْمَةً مُنتَظِرةً وَ کَلِمَةً تَدُلُّهُ عَلَى الْهُدى اَوْ تَرُدُّهُ عَنْ رَدِىٍّ وَ تَرَکَ الذُّنُوبَ حَیاءً اَوْخَشْیَةً؛[15]

امام حسن (ع) فرمود: کسى که رفت و آمد به مسجد دارد، یکى از این هشت‏ فایده به او می‏ رسد:

1 - آموختن آیه و دلیلی روشن.
2 - یافتن دوست و رفیقی مفید.
3 - فراگیرى علم و دانشی جدید.
4 - برخوردارى از رحمتى که انتظار داشت.
5 - دریافت سخنى که راهنماى او باشد.
6 - دانستن کلامی که او را از  انحراف دور سازد.
7 - ترک کردن گناهان به خاطر حیا.
8 - دوری از گناهان به خاطر ترس از خدا.

نماز صبح از منظر امام حسن مجتبی علیه السّلام
مَنَ صَلّی، فَجَلَسَ فی مُصَلاّه إلی طُلُوعِ الشّمسِ کانَ لَهُ سَتْرا مِنَ النّارِ [16].هر که نماز صبح را بخواند و در جایگاه خود بنشیند تا خورشید طلوع کند، برایش پوششی از آتش خواهد بود.

اولویت واجبات در کلام  امام حسن مجتبی علیه السّلام
اِنَّ مَنْ  طَلَبَ الْعِبادَةَ تَزَکّى لَها وَ اِذا اَضَرَّتِ النَّوافِلُ بالْفَرِیضَةِ فَارْ فَضُوها[17].امام حسن (ع) فرمود: هر کس خواهان عبادت خداوند است، دل را براى آن پاک مى‏ کند، و هنگامی که نمازهاى مستحبى با عث ضرر به ‏نمازهاى واجب شد، باید آن را ترک کنید.

مقدم کردن همسایه در دعا
رَأَیْتُ أُمِّى فَاطِمَةَ ع قَامَتْ فِى مِحْرَابِهَا لَیْلَةَ جُمُعَتِهَا فَلَمْ تَزَلْ رَاکِعَةً سَاجِدَةً حَتَّى اتَّضَحَ عَمُودُ الصُّبْحِ وَ سَمِعْتُهَا تَدْعُو لِلْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ وَ تُسَمِّیهِمْ وَ تُکْثِرُ الدُّعَاءَ لَهُمْ وَ لَا تَدْعُو لِنَفْسِهَا بِشَىْ‏ءٍ فَقُلْتُ لَهَا: یَا أُمَّاهْ لِمَ لَا تَدْعُوِنَّ لِنَفْسِکِ کَمَا تَدْعُوِنَّ لِغَیْرِکِ؟ فَقَالَتْ: یَا بُنَىَّ الْجَارُ ثُمَّ الدَّارُ[18].

امام حسن (ع) فرمود: در شب جمعه ‏ای مادرم فاطمه(ع) را دیدم که در محراب عبادتش ایستاده و تا سپیده صبح پیوسته در رکوع و سجود بود و مى ‏شنیدم که به مردان و زنان با ایمان دعا مى ‏کرد و یکی یکی نام می ‏برد و بسیار دعا مى‏ کرد، ولى براى خود هیچ دعایى نکرد.

گفتم: مادر جان! چرا همان طور که براى دیگران دعا مى کنى، براى خود دعا نمى ‏نمایى. مادرم فرمود: فرزندم! اوّل همسایه، سپس اهل ‏خانه.

عبادت حضرت زهرا سلام الله علیه از زبان امام حسن مجتبی علیه السلام
ما کانَ فىِ الُّدنْیا اَعْبَدُ مِنْ فاطِمَةِ - عَلْیَها السَّلامُ - کانَتْ تَقُومُ حَتّى تَتَوَرَّمَ قَدَماها[19].امام حسن (ع) فرمود: در دنیا کسى عابدتر از حضرت فاطمه(ع) نبود. آن قدر به عبادت مى ‏ایستاد تا پاهایش‏ متوّرم مى ‏شد.

وجوب نماز  از منظر  امام حسن مجتبی علیه السلام
قد کفاکم مؤونة الدنیا و فرغکم‏ لعبادته و حثکم علی الشکر وافترض علیکم الذکر واوصاکم بالتقوی[20]

به تحقیق خداوند روزی شما رابر عهده گرفته است، و شما را برای بندگی فراغت‏ بخشیده و به‏ شکرگزاری تشویق نموده است و نماز را بر شما واجب فرموده‏ و به پرهیزکاری توصیه فرموده است

نماز امام حسن علیه السلام
مولف گوید که سید بن طاووس در جمال الاسبوع از برای هریک از ائمه علیهم السلام نمازی با دعا ذکر نموده، از جمله نماز امام حسن علیه السلام در روز جمعه و آن چهار رکعت است مثل نماز امیر المؤمنین علیه السلام (در هر رکعت «حمد» یک مرتبه و یک مرتبه «قل هو الله أحد»).

نماز دیگر از آن حضرت در روز جمعه‏ و آن نیز چهار رکعت است در هر رکعت «حمد» یک مرتبه و «قل هو الله أحد» بیست و پنج مرتبه[21]

دعاى امام حسن علیه السلام:
اللَّهُمَّ إِنِّی أَتَقَرَّبُ إِلَیْکَ بِجُودِکَ وَ کَرَمِکَ
خدایا من به درگاه تو تقرب مى جویم با جود و کرمت
وَ أَتَقَرَّبُ إِلَیْکَ بِمُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ
و تقرب مى جویم بوسیله محمد صلی الله علیه و آله بنده خاص و فرستاده تو
وَ أَتَقَرَّبُ إِلَیْکَ بِمَلاَئِکَتِکَ الْمُقَرَّبِینَ وَ أَنْبِیَائِکَ وَ رُسُلِکَ
و تقرب مى جویم بوسیله فرشتگان مقرب و پیغمبران و رسولان تو
أَنْ تُصَلِّیَ عَلَى مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ وَ عَلَى آلِ مُحَمَّدٍ
که درود فرستى بر محمد صلی الله علیه و آله بنده خاص خود و رسول خود و بر آل محمد علیه السلام
وَ أَنْ تُقِیلَنِی عَثْرَتِی وَ تَسْتُرَ عَلَیَّ ذُنُوبِی وَ تَغْفِرَهَا لِی
و این که از لغزش من درگذرى و گناهانم را مستور گردانى و ببخشى
وَ تَقْضِیَ لِی حَوَائِجِی وَ لاَ تُعَذِّبَنِی بِقَبِیحٍ کَانَ مِنِّی
و حاجت هاى مرا برآورى و مرا به اعمال قبیحم معذب نگردانى
فَإِنَّ عَفْوَکَ وَ جُودَکَ یَسَعُنِی إِنَّکَ عَلَى کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ
که اى خدا عفو و بخشش تو مرا هم فرا مى گیرد که البته تو بر همه چیز قادر هستى.[22].

نتیجه:
چند نکته با توجه به کلام امام حسن مجتبی(ع) قابل برداشت است.

الف: اگر نماز ما قضا شد و ناراحت نشدیم ، یا اصلا نماز نمی خوانیم و هیج وقت هم ناراحت این موضوع نیستیم بدانیم باید پاسخگو باشیم. 

ب:اگر اصلا و عمدا به مسجد نمی رویم و هیج وقت برایمان مهم نیست بدانید مسجد شکایت می کند.

ج:بحث نماز اول وقت و وضو و اذان و رفتن به مسحد و دعا کردن همه مقدماتی هستند. جهت ادای نماز واجب  و ثواب بیشتر که در بیانات امام حسن (ع) به آنها اشاره گردید.
 

پی نوشت:

1] پاسخ به پرسش هاى مذهبى، ص203.
[2] مثال هاى زیباى قرآن، ج‏2، ص216.
[3] الأمالى ، ص 224 .
[4]بحار الانوار، جلد 68، صفحه 184.
[5] . منتهی الآمال/ ج 1/ باب چهارم/ فصل دوم/ ص 161.
[5] اخلاق اسلامى در نهج البلاغه (خطبه متقین)، ج‏1، ص434.
[6] پاسخ به پرسش هاى مذهبى، ص203.
[7] مناقب، ج 4، ص 14، بحارالانوار، ج 43، ص 339، ح 13.
[8] اعیان الشّیعه، ج 4، بخش 1، ص 12؛ (پاسخ به پرسش هاى مذهبى، ص203).
[9].سوره اعراف(7)/ 31.
[10].تفسیر عیّاشی/ ج 2/ 14، طبق نقل از، بحارالانوار/ ج 83/ 175.
[11].مجموعه ورام،ج2،ص212
[12]بحارالانوار : ۷۸ / ۱۱۵ / ۱۰
[13].إرشاد القلوب  ج۱ ص۷۷
[14]بحارالانوار : ۷۳ / ۳۰۵ / ۲۳
[15]. تحفول العقول ، ص، 258
[16].وافی ج۴ ص۱۵۵۳.
[17]. تحفول العقول ، ص،276
[18]. علل الشرایع ،ج1،ص173
[19]. بحار الانوار ،ج43 ص،61
[20].تحف‏ العقول، ص 234